خسارت های اقتصادی ملی در نبود لجستیک هوشمند
به گزارش پرتال حمل و نقل به قلم شهرام آدم نژاد معاون سابق حمل و نقل وزارت راه و شهرسازی ، در حالیکه لجستیک در اقتصادهای پیشرفته جهان بهعنوان «سیستم عصبی تولید و تجارت» شناخته میشود ، ایران هنوز فاقد ساختار هوشمند و دادهمحور در این حوزه است . نبود چنین سامانهای موجب شده هزینههای حملونقل ، انبارداری و توزیع کالا در کشور چندین برابر میانگین جهانی باشد .
بررسیها نشان میدهد مسئله ، نه ضعف نیروی انسانی یا رانندگان ، بلکه نبود زیرساخت دیجیتال و مهندسی شده برای مدیریت زنجیره تأمین ملی است ؛ عاملی که سالانه میلیاردها دلار زیان اقتصادی به کشور وارد میکند .
وضعیت فعلی لجستیک در ایران
بیش از ۹۰ درصد جابهجایی بار داخلی در ایران از مسیر جادهای انجام میشود . با وجود گستردگی شبکه و تجربه بالای رانندگان ، نبود سامانه مرکزی هوشمند باعث شده فرایندهای بارگیری ، مسیریابی و تخصیص کامیونها همچنان سنتی و مبتنی بر تماسهای تلفنی انجام شود .
دادههای مربوط به بار ، مقصد ، ظرفیت ناوگان و وضعیت انبارها به صورت جزیرهای نگهداری میشود و ارتباط مؤثری میان شرکتهای حملونقل ، گمرکات ، بنادر و مراکز تولیدی وجود ندارد . در نتیجه ، سیستم فعلی عملاً بدون «حلقه بازخورد» عمل میکند و دادههای جمعآوریشده در تصمیمگیریها بهکار گرفته نمیشوند .
برآورد زیان اقتصادی سالانه
بر پایه یک تحلیل فنی ـ اقتصادی ، نبود لجستیک هوشمند و زنجیره تأمین دیجیتال سالانه بین ۱۰ تا ۱۲ میلیارد دلار زیان مستقیم و غیرمستقیم به اقتصاد ملی تحمیل میکند . جزئیات این خسارتها به شرح زیر است :
حوزه اثرگذاری نوع زیان برآورد زیان سالانه توضیح فنی
سوخت و انرژی مصرف اضافی سوخت ۲.۵ تا ۳ میلیارد دلار مسیرهای غیربهینه و حرکت کامیونهای خالی
زمان و تحویل کالا تأخیر و توقف سرمایه ۱.۵ میلیارد دلار افزایش زمان خواب کالا و سرمایه در مسیر
استهلاک ناوگان فرسایش غیرضروری ۱ میلیارد دلار برنامهریزی نادرست در مسیرها و بارگیری
هزینه انبارداری افزایش هزینهها ۲ میلیارد دلار ناهماهنگی بین تولید ، انبار و حمل
بهرهوری نیروی انسانی کاهش کارایی ۱.۵ میلیارد دلار زمانهای انتظار غیرمولد رانندگان و اپراتورها
مجموع این زیانها معادل حدود ۳ درصد از تولید ناخالص داخلی ایران برآورد میشود .
علل مهندسی ناکارآمدی
تحلیلهای فنی نشان میدهد ریشه اصلی زیانها در نبود زنجیره تأمین دیجیتال و دادهمحور است . برخی از مهمترین نارساییها عبارتاند از:
نبود شبکه ملی دادههای لجستیک شامل اطلاعات ناوگان ، انبارها و مسیرها ؛
فقدان سامانه بهینهسازی مسیر و تخصیص بار بر اساس دادههای بلادرنگ ؛
نبود تبادل داده بینبخشی میان تولیدکنندگان ، گمرک ، بنادر و شرکتهای حملونقل ؛
استفادهنشدن از فناوریهای نوین مانند IoT ، RFID ، هوش مصنوعی و بلاکچین در رهگیری و مدیریت کالا ؛
تداوم تصمیمگیری انسانی و غیرالگوریتمی در تخصیص ناوگان .
پیامدهای صنعتی و توسعهای
غیبت لجستیک هوشمند صرفاً هزینه اقتصادی ایجاد نمیکند ، بلکه بهعنوان مانع توسعه صنعتی کشور نیز عمل میکند . مهمترین تبعات آن عبارتاند از :
افزایش هزینه تمامشده کالا و کاهش توان رقابتی صنایع صادراتمحور ؛
ناپایداری در زنجیره تأمین مواد اولیه ؛
افزایش مصرف انرژی و آلودگی زیستمحیطی ؛
محدودیت در اجرای تولید ناب (Lean Manufacturing) ؛
کاهش جذابیت ایران برای سرمایهگذاری خارجی در صنایع وابسته به حملونقل دقیق .
راهکارهای پیشنهادی
برای جبران این زیانها و حرکت بهسمت بهرهوری ملی ، راهکارهای زیر پیشنهاد شده است :
ایجاد شبکه ملی لجستیک هوشمند (NILS) : اتصال همه زیرسیستمها شامل ناوگان ، انبارها ، گمرکات ، تولیدکنندگان و مصرفکنندگان ؛ تدوین استاندارد تبادل داده ملی .
بهکارگیری هوش مصنوعی در پیشبینی و بهینهسازی مسیرها : الگوریتمهای یادگیری ماشینی برای تخصیص هوشمند بار بر اساس موقعیت مکانی و ظرفیت واقعی ناوگان .
پیادهسازی سامانه نگهداری پیشبینانه (Predictive Maintenance): برای کاهش خرابی و توقف ناگهانی ناوگان .
تدوین مشوقهای اقتصادی برای کاربران شبکه هوشمند : شامل معافیتهای مالیاتی یا تسهیلات سوختی برای ناوگان متصل به سیستم ملی داده .
جمعبندی
نتایج این پژوهش نشان میدهد ایران سالانه حدود ۱۲ میلیارد دلار زیان اقتصادی ناشی از نبود زنجیره تأمین و لجستیک هوشمند متحمل میشود .
سرمایهگذاری در ایجاد یک زیرساخت ملی دادهمحور ، نهتنها به کاهش هزینهها و بهبود بهرهوری منجر میشود ، بلکه میتواند موجب رشد صادرات ، کاهش مصرف انرژی و جهش در بهرهوری کل اقتصاد گردد .
تحلیل و تدوین : شهرام آدمنژاد
منتظر حضور شما در پیج اینستاگرام iranway هستیم