اهمیت مراکز لجستیک در ایران ؛ همپیوندی راهبردی میان علم ، اقتصاد و تمدن
به گزارش پرتال حمل و نقل ، در ژرفای تحولات شتابنده اقتصادیِ جهان امروز ، جایی که جریان کالا ، اطلاعات و سرمایه همچون شریانهای حیاتی در پیکره اقتصاد جهانی جاری است ، مفهومی به نام «لجستیک» از مرزهای فنون نظامی به اقلیمهای راهبردیِ توسعه اقتصادی و مدیریت کلان ملی راه یافته است . لجستیک ، در معنای عام و بنیادین خود ، علمی است متکی بر مهندسی سیستمها ، اقتصاد حملونقل ، مدیریت زنجیره تأمین و فناوری اطلاعات که هدف آن ، تحویل بهموقع و بهینه کالا و خدمات در زمان ، مکان و شرایط مقتضی است . اما این معنا در خلأ تحقق نمییابد ؛ بلکه در تجلی نهادیِ آن ، مراکزی باید ایجاد شوند که بهمثابه قلب تپنده این سیستم پیچیده ، عملیات لجستیکی را سامان دهند . این مراکز ، که در ادبیات فنی و توسعهای با نام «مراکز لجستیکی» شناخته میشوند ، نقشی اساسی و انکارناپذیر در تحقق توسعه پایدار ، ارتقاء بهرهوری ملی و گسترش افقهای تجاری کشور ایفا مینمایند .
و اما ایران ؛ سرزمینی با ژئوپلیتیک ممتاز ، چهارراه تمدنها و حلقه واسط میان شرق و غرب ، دیرزمانیست که در کشاکش تحولات منطقهای و جهانی ، جایگاهی راهبردی در نقشه تبادلات جهانی یافته است . ایران با دارا بودن بیش از ۵ هزار کیلومتر مرز زمینی و آبی ، ۱۵ همسایه بالقوه برای تجارت ، موقعیت بینظیر در مسیر کریدورهای بینالمللی نظیر شمال – جنوب (INSTC) ، شرق – غرب و چین – اروپا و ظرفیتهای بندری در سواحل جنوبی (چابهار ، بندرعباس) و شمالی (امیرآباد ، انزلی) ، یکی از مستعدترین کشورها برای تبدیلشدن به قطب لجستیکی منطقه میباشد . لیکن ، این مزیتها زمانی به فعل درمیآیند که بسترهای زیرساختی ، نهادی و فناورانه متناسب فراهم آید، و در این میان ، مراکز لجستیکی، شاهکلید این گذار راهبردیاند .
مرکز لجستیک ؛ تجلی کالبدی یک تفکر سیستمی
مرکز لجستیکی در تعریف فنی خود، فضایی یکپارچه و سازمانیافته است که بهمنظور همافزایی و هماهنگی فعالیتهای گوناگون در زنجیره تأمین – از انبارداری ، بستهبندی ، سردخانهداری ، خدمات ارزشافزوده، تا گمرکات ، حملونقل ترکیبی و مدیریت اطلاعات – طراحی میشود . این مراکز با کارکردی شبکهای ، نهتنها موجب کاهش هزینههای تکراری و غیرضروری در فرآیندهای توزیع میشوند ، بلکه با تمرکز بر مدیریت دادهمحور و بهرهگیری از فناوریهای نوین (همچون اینترنت اشیاء ، بلاکچین و هوش مصنوعی) ، زیرساخت تحول دیجیتال در بازرگانی داخلی و خارجی را فراهم میآورند .
از منظر اقتصادی ، مراکز لجستیک نقش مؤثری در تقلیل هزینههای لجستیکی ملی دارند ؛ هزینههایی که در ایران ، بنا به گزارشهای بانک جهانی و مراکز پژوهشی معتبر ، گاه تا بیش از ۳۰ درصد ارزش کالا را تشکیل میدهد ، در حالی که این رقم در کشورهای توسعهیافته به زیر ۱۰ درصد کاهش یافته است . از اینرو ، استقرار مراکز لجستیکی در مناطق کلیدی کشور ، همانند حلقهای گمشده در زنجیره توسعه صنعتی ، تجاری و کشاورزی ایران جلوه میکند .
کارکرد چندبعدی مراکز لجستیک در نظام اقتصادی ایران
۱. تسریع در جریان کالا : در شرایطی که چابکی و سرعت تحویل کالا به مزیت رقابتی تبدیل شده ، مراکز لجستیکی با فراهمآوردن فضای پردازش سریع و خدمات ارزشافزوده ، زمان چرخه تحویل را بهطرز چشمگیری کاهش میدهند .
۲. کاهش هزینههای ذخیرهسازی و حملونقل : با تجمیع کالا و بهرهگیری از حملونقل چندوجهی (ریلی ، جادهای ، دریایی ، هوایی) ، امکان استفاده بهینه از ظرفیتها فراهم شده و هزینهها تقلیل مییابند .
۳. پشتیبانی از تولید صادراتمحور : صنایع تولیدی در مجاورت مراکز لجستیک میتوانند با دسترسی سریع به مواد اولیه وارداتی و ارسال بهموقع محصولات صادراتی، در بازارهای جهانی رقابتپذیرتر شوند .
۴. افزایش شفافیت و ردگیری : سیستمهای پیشرفته ردیابی کالا (Track & Trace) و مدیریت زنجیره تأمین دیجیتال ، امکان نظارت لحظهای بر جریان کالا و مدیریت ریسک را فراهم میسازند .
۵. توسعه اشتغال و کارآفرینی : مراکز لجستیک ، علاوه بر اشتغالزایی مستقیم در بخشهایی چون انبارداری ، حملونقل و فناوری اطلاعات ، بستر کارآفرینی در صنایع وابسته همچون بستهبندی ، تعمیرات و خدمات پس از فروش را فراهم میآورند .
ضرورت مکانیابی هوشمندانه و برنامهریزی منطقهای
انتخاب مکان مناسب برای مراکز لجستیکی ، امری صرفاً فیزیکی نیست ؛ بلکه تصمیمی پیچیده و چندوجهی است که باید بر پایه تحلیلهای ژئو-اقتصادی ، الگوریتمهای تصمیمگیری چندمعیاره (مانند AHP ، TOPSIS، و GIS-based modeling) ، ظرفیت زیرساختی ، دسترسی به شریانهای حملونقل ، نزدیکی به مراکز تولید و مصرف، و سیاستهای کلان منطقهای اتخاذ گردد .
برای ایران ، اولویت ایجاد مراکز لجستیک باید در سه محور عمده صورت گیرد :
محور بندری – ریلی جنوب کشور : با تمرکز بر چابهار ، بندر شهید رجایی و بندر بوشهر بهعنوان دروازه ورود کالا و حلقه پیوند کریدورهای جهانی ؛
محور ترانزیتی شمال – جنوب : با استقرار مراکز لجستیک در قم ، قزوین ، رشت و انزلی ، در راستای فعالسازی کریدور شمال – جنوب ؛
محور شرقی و غربی کشور : جهت پشتیبانی از تجارت با کشورهای همسایه و بهرهبرداری از فرصتهای منطقهای با آسیای میانه ، قفقاز ، عراق ، ترکیه و افغانستان .
چالشها و راهکارها
بیتردید ، تحقق آرمان استقرار مراکز لجستیکی در ایران ، در گرو رفع چالشهایی اساسی است :
ضعف زیرساختهای حملونقل ریلی و ترکیبی ؛
بروکراسی پیچیده گمرکی و ناهماهنگی نهادی ؛
نبود سیستمهای مدیریت یکپارچه اطلاعات ؛
و کمبود سرمایهگذاریهای مشترک بخش خصوصی و دولتی .
برای برونرفت از این وضعیت ، پیشنهادهایی چون ایجاد سازمان مستقل توسعه لجستیک ، تدوین نقشه جامع مراکز لجستیکی کشور ، جذب سرمایهگذاری خارجی، توسعه مناطق ویژه لجستیکی و آزاد ، اصلاح مقررات گمرکی و آموزش نیروی انسانی متخصص در دستور کار قرار گیرد .
فرجام سخن
در افق آیندهنگر ایران ، اگر خواهان تحولی ژرف در پویایی اقتصادی ، ارتقا جایگاه در زنجیرههای تأمین جهانی و تحقق شعار «ایران پل ارتباط شرق و غرب» هستیم ، باید مراکز لجستیکی را نه صرفاً بهعنوان زیرساخت فیزیکی ، بلکه همچون معماران خاموش رونق اقتصادی در قلب راهبرد ملی خویش جای دهیم . این مراکز ، همانگونه که در تجربه کشورهای پیشرو همچون آلمان ، هلند ، سنگاپور و امارات اثبات شده است ، میتوانند طلایهداران عصری تازه در اقتصاد ایران باشند ؛ عصری که در آن ، جغرافیا با فناوری در هم میآمیزد و لجستیک ، نامی دیگر از هوشمندی در توسعه ملی خواهد بود .
نویسنده : شهرام آدم نژاد - معاون اسبق حمل و نقل وزارت راه و شهرسازی
منتظر حضور شما در پیج اینستاگرام iranway هستیم
