تعلل ایران از پروژه جاده توسعه عراق
به گزارش پرتال حمل و نقل به نقل از روزنامه دنیای اقتصاد ، ایران بهطور تاریخی به سبب موقعیت ترانزیتی ویژهای که دارد ، نقش جدی در اتصال محورهای مواصلاتی دنیا بر عهده داشته است . با این وجود در عصر حاضر شاهد جاماندگیهای جدی در حوزه اثرگذاری مواصلاتی ایران هستیم . در سال۲۰۲۳ حدود ۱۲ میلیارد و ۳۰۰ میلیون تن کالا در سراسر دنیا جابهجا شد . این میزان جابهجایی کالا برابر حدود ۷۰ درصد ارزش کل تجارت جهانی است . دادههای پورت واچ وابسته به صندوق بینالمللی پول هم نشان میدهد از کل تجارت جهان ، حدود ۱۴ تریلیون دلار کالا از مسیرهای دریایی ردوبدل شده است .
با توجه به اهمیت اتصالات منطقهای و بینالمللی و ضرورت توجه به ساخت بنادر ، راهآهن و جاده و توسعه زیرساختهای لجستیک ، کریدورهای بسیاری در منطقه جنوبغرب آسیا شکل گرفتهاند که برخی از آنها عملا ایران را دور میزنند . به اینترتیب با توجه به توسعهنیافتگی زیرساختهای ایران و همچنین نبود تعامل سازنده با جهان ، ایران در رقابت در عرصه ترانزیتی دنیا در حال عقبماندن است . همزمان سایر کشورهای منطقه نیز بهدنبال آن هستند تا سهم و اثرگذاری خود را در شکلگیری محورهای مواصلاتی تجاری ، پررنگ کنند . در این میان پروژه «جاده توسعه عراق» نیز با هدف تبدیل عراق به کریدور مهم تجاری طراحی شده است . اجرای این پروژه نگرانیها درباره کاهش سهم ایران در ترانزیت منطقهای را پررنگ میکند . گزارش اخیر اتاق بازرگانی ایران درباره جهتگیری عراق در حوزه کریدورها جالب توجه است .
ترانزیت نقش مهمی در شکلگیری روابط بینالمللی دارد . توجه به این نکته ضروری بهنظر میرسد که ایجاد همکاریهای چندجانبه میان کشورهای منطقه و سازمانهای بینالمللی میتواند ثبات کریدورهای استراتژیک را تقویت کند و به فرصتی برای توسعه کشورها منجر شود . با این وجود سالها تحریم و کاهش نقش ایران در معادلات تجاری و اقتصادی دنیا ، مانع آن شده که ایران سهمی درخور از فرصتهای ترانزیتی منطقه ، در اختیار بگیرد . این تحریمها به اقتصاد ایران آسیب زیادی وارد کرده و توانایی ما را در اجرای پروژههای بزرگ ترانزیتی محدود کرده است .
به علاوه آنکه صاحبان سرمایههای بزرگ نیز تحتتاثیر همین شرایط تحریمی ، حضور خود را در کشور ما کمرنگ کردهاند ، به این ترتیب ایران نتوانسته پروژههای زیرساختی مربوط به کریدورها را بهموقع و باکیفیت اجرایی کند و از این رقابت جا مانده است .
جاده توسعه عراق از آرزو تا واقعیت
پروژه «جاده توسعه عراق» یک طرح زیرساختی بلندپروازانه است که با هدف تبدیل عراق به یک کریدور تجاری مهم بین آسیا و اروپا طراحیشده و شامل احداث شبکهای از خطوط ریلی پرسرعت و بزرگراههاست که بندر بزرگ فاو را به مرز ترکیه و سپس به اروپا متصل میکند . به گزارش مرکز پژوهشهای اتاق ایران از اهداف کلیدی این طرح میتوان به تسهیل تجارت ، تنوعبخشی اقتصادی ، افزایش درآمد ملی و تقویت اتصال منطقهای اشاره کرد ، با اینحال اجرای آن با چالشهایی همچون تامین مالی ۱۷میلیارد دلاری، مدیریت پیچیدگیهای سیاسی و تضمین امنیت در عراق مواجه است . موفقیت این طرح میتواند نقش عراق را در تجارتجهانی تقویت کند .
پروژه جاده توسعه عراق ، هم ایدهای قدیمی است و هم رویکردی جدید؛ اراده دولت عراق برای پیشبرد این پروژه ، منابع مالی قابلتوجه این کشور ، حمایتهای ترکیه از طرح و همچنین تمایل بخش مهمی از مردم عراق به اجرای چنین پروژههای بزرگی میتوانند عواملی باشند که به تحقق آن کمک میکنند. با این حال ، این طرح حتی در صورت اجرا با چالشهای جدی ازجمله مساله سوددهی مواجه خواهد بود .
یکی از مهمترین چالشهای این پروژه، جایگاه مبهم کریدور جاده توسعه عراق در ابتکار کمربند و راه چین است . برخی تحلیلگران عراقی همواره بر نقش کلیدی عراق در این ابتکار تاکیدکرده و «جاده توسعه» را بهعنوان حلقهای مهم در این طرح معرفی کردهاند ، اما در واقعیت ، کریدورها در چارچوب ابتکار کمربند و راه چین اهمیت چندانی ندارند . در واقع ، منطق اصلی این طرح ، پیشبرد توسعه زیرساختی در عراق و ایجاد پیوند اقتصادی و لجستیکی با ترکیه است . اجرای این طرح میتواند سرمایه سیاسی و اجتماعی دولت عراق را افزایش دهد ؛ سرمایهای که این کشور ، پس از سالها جنگ ، ناامنی و ضعف حکمرانی ، بهشدت به آن نیاز دارد .
فرصتها و چالشها
پروژه «جاده توسعه» عراق ، هم ایدهای قدیمی است و هم رویکردی جدید دارد . قدیمی از این جهت که از دوران عثمانی همواره بهعنوان یک طرح جذاب مطرح بوده و در برهههایی تلاشهایی برای اجراییشدن آن صورتگرفته است . جدید از این منظر که دولت عراق اخیرا اجرای این پروژه را آغازکرده و امیدوار است بخشهای مهمی از آن را تا سال ۲۰۳۰ به اتمام برساند . اینکه این ایده همواره مطرح بوده اما هنوز اجرایی نشده است ، پیچیدگیها و دشواریهای تحقق آن را نشان میدهد .
بر اساس مباحث مطرح شده ، اراده دولت عراق برای پیشبرد این پروژه ، منابع مالی قابل توجه این کشور ، حمایتهای ترکیه از طرح و همچنین تمایل بخش مهمی از مردم عراق به اجرای چنین پروژههای بزرگی میتوانند عواملی باشند که به تحقق آن کمک کنند ، با اینحال این طرح حتی در صورت اجرا با چالشهای جدی ازجمله مساله سوددهی مواجه خواهد بود . همانطور که اشاره شد ، بیش از ۹۰ درصد تجارتجهانی از طریق دریاها انجام میشود . از ۱۰ درصد باقیمانده که از مسیرهای خشکی انجام میگیرد ، حدود ۷ درصد آن تجارت درون منطقهای است . بخش عمده این تجارت نیز بین اقتصادهای بزرگ اروپایی و آمریکایشمالی انجام میشود .
تحریم ؛ مهمترین مانع توسعه ترانزیتی ایران
پروژه جاده توسعه عراق، از دیدگاه مقامات ایرانی ، فرصتها و چالشهایی را بهدنبال دارد . در درجه نخست آنکه این پروژه میتواند با اتصال راهآهن شلمچه – بصره ، سهم ایران را در شبکه حملونقل منطقهای تقویت کند و فرصتهایی را برای افزایش ترانزیت کالا ایجاد کند . هر چند برخی نگرانیها درباره کاهش سهم ایران در ترانزیت منطقهای وجود دارد .
مقامات ایرانی تاکید دارند که توسعه زیرساختهای داخلی از جمله خطوط ریلی ، بنادر و جادهها، برای افزایش رقابتپذیری کشور ضروری است . همچنین آنها بر لزوم همکاریهای منطقهای و بینالمللی برای بهرهبرداری از این پروژه ، تقویت روابط با کشورهای همسایه بهویژه ترکیه و مشارکت بخش خصوصی ، تاکید میکنند . از سوی دیگر امنیت و ثبات منطقهای و تاثیر این پروژه بر کریدورهای موجود مانند کریدور شمال – جنوب از دیگر اولویتهای ایران است . در حوزه عملیاتی ، ایران درخواست مشارکت شرکتهای ایرانی در این پروژه را هم مطرح کردهاست. البته باید تاکید کرد؛ عراق سازوکاری چهارجانبه با مشارکت قطر ، امارات و ترکیه برای پیشبرد اجرای این طرح تدوین کرده است .
در همینحال باید خاطرنشان کرد ؛ چالشی که در مسیر مشارکت ایران وجود دارد ، تحریمهای ایالاتمتحده است که هرگونه فعالیت شرکتهای ایرانی در خارج از کشور را با پیچیدگیهای متعددی روبهرو میکند و مزیت نسبی شرکتهای ایرانی در قیاس با رقبای خارجی را برای دولت عراق ، کمرنگ میکند .
منتظر حضور شما در پیج اینستاگرام iranway هستیم