بررسی اثرات نوسازی ناوگان ریلی بر بهره‌وری

حمل و نقل ریلی به دلیل برخورداری از ویژگی‌های ایمنی ، سرعت و صرفه اقتصادی جایگاه خاصی در میان سایر روش های حمل و نقل داشته و وجود بازارهای مصرفی جدید ، تنوع تولیدات ، لزوم دسترسی به مواد اولیه و وجود تقاضا در نقاط مختلف داخل و خارج از کشور ، نیاز به نوسازی و بروز رسانی ناوگان ریلی را توجیه و از این طریق ایجاد ارزش افزوده می‌کند . اخیرآ با توجه به موضوع ریل پایه شدن صنعت حمل و نقل کشور چه در حوزه باری و چه مسافری ، بخش حمل و نقل ریلی بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته و سیاست‌گذاران را بر آن داشته تا نسبت به تقویت زیرساخت‌های ریلی کشور و جامع عمل پوشاندن به سیاست‌های برنامه ششم توسعه مبنی بر انتقال ۳۰ درصد از بار کشور از بخش حمل و نقل جاده ای به بخش ریلی قدم بردارند . افزایش مصرف سوخت ، افزایش هزینه‌های حمل‌و‌نقل ، کاهش ایمنی سفر ، افزایش زمان سفر و به طور کلی کاهش سطح و کیفیت سرویس‌دهی ، افزایش آلودگی محیط‌زیست ، افزایش هزینه‌های وارده به زیرساخت‌ها ، کاهش ضریب اطمینان حمل بار و مسافر و ایجاد آلودگی صوتی از جمله عوارض ناشی از فرسودگی ناوگان ریلی هستند که نوسازی ناوگان ریلی را توجیه می‌کنند . برای بررسی اثرات نوسازی ناوگان ریلی بر بهره‌وری آن ، روش ارزش افزوده ، تابع تولید سولو (روش پارامتریک - روش غیرمستقیم محاسبه شاخص بهره‌وری کل عوامل تولید) و مدل رشد نئوکلاسیک در نظر گرفته شده و در این بین جهت تخمین اثرات نوسازی از روش‌های اقتصادسنجی و از نرم افزار Eviews استفاده شده است . نتایج نشان می‌دهد که ضریب متغیر موجودی سرمایه در بلندمدت نسبت به سایر متغیرها تاثیر بیشتری بر روی بهره‌وری دارد . بنابراین به طور کلی می‌توان گفت در بلندمدت هرچه موجودی سرمایه ، تجهیزات و زیر ساخت‌های ریلی کشور تقویت شود اثرات بیشتری بر بهره‌وری این بخش خواهد داشت . البته لازم به ذکر است موجودی سرمایه بخش ریلی در طی سال‌های مورد بررسی مستهلک شده و سن متوسط ناوگان نیز افزایش یافته است . اثر سرمایه انسانی نسبت به موجودی سرمایه بر بهره‌وری ، کمتر بوده و نشان می‌دهد افزایش سرمایۀ انسانی این بخش با مهارت‌های غیر مرتبط و یا جایگزینی نیروهای غیر متخصص با نیروی غیر مرتبط ، می‌تواند بر بهره‌وری کل عوامل مؤثر باشد . همچنین اثرات متغیر نوسازی بر بهره‌وری نسبت به سایر متغیرها کمتر بوده است . در سال‌های مورد بررسی ، تحریم‌های شدید اقتصادی و عدم دسترسی به تجهیزات لازم برای نوسازی ، وابستگی شدید به نرخ ارز و هزینه بر بودن آن از جمله عواملی است که بر میزان نوسازی و بهره وری این بخش اثر گذاشته است . همچنین به علت محقق نشدن منابع مالی لازم و کاهش تمایل برای خرید ناوگان نو به دلیل افزایش قیمت ارز در سالهای اخیر روندنوسازی ناوگان ریلی از اثرگذاری لازم برخورد نبوده است . به طور کلی با انجام آزمونهای مربوطه و بررسی سالهای مورد بررسی (۹۵-۱۳۶۷) می‌توان نتیجه گرفت که رابطۀ مثبت و معنی داری بین نوسازی ناوگان و بهره‌وری بخش ریلی باری برقرار است .   به طور کلی پیشنهاد می‌شود برای اینکه ناوگان ریلی کشور بتواند کارایی اقتصادی مناسبی داشته باشد می‌بایست استاندارهای کیفی و کمی لازم را رعایت و نسبت به بهبود وضعیت متغیرهای مطروحه اقدام کند. بر مبنای نتایج حاصل از مطالعات و بررسی وضعیت اثرات هر یک از عوامل ، پیشنهاداتی در راستای بهبود بهره‌وری بخش حمل و نقل ریلی با تاکید بر یافته‌های مطالعه ارائه می‌شود .   تقویت مولفه‌های مهم و موثر در بهبود وضعیت نوسازی - پایش اولویت‌بندی جهت انتخاب گزینه‌های تعمیر و نگهداری و نوسازی - با توجه به تحریم‌های موجود ، نوسانات نرخ ارز ، وابستگی شدید بخش ریلی جهت تهیه قطعات به خارج از کشور و نیاز به سرمایه اولیه فراوان جهت خرید ناوگان جدید و ضمن زیان‌ده بودن هر چه بیشتر ناوگان فرسوده ریلی ، لازم است در شرایط حاضر بحث تعمیر و نگهداری در اولویت بوده و اقدام سریع و عملیاتی هم از طرف دولت و هم بخش خصوصی مد نظر قرار گیرد .   - با توجه به واگذاری ناوگان ریلی باری به بخش خصوصی و اهمیت نوسازی ناوگان ، لازم است دولت مشوقها و تسهیلات هدفمندی جهت تسهیل سرمایه گذاری توسط بخش خصوصی وکاهش هزینههای مربوطه را شناسایی و اعلام کند .   - با توجه به سن ناوگان ریلی لازم است تولید کنندگان یا پیمانکاران داخلی برای بومیسازی هر چه بیشتر صنایع ریلی و کاهش هزینه‌های نگهداری و تعمیرات از طریق ارتقاء توان و آموزش متخصصین در حوزه تولید قطعات و تعمیر و نگهداری اقدام کنند . - تحلیل هزینه‌هایسرمایه‌ای تجام شده برای نوسازی ناوگان و اولویت‌بندی بر اساس هزینه و فایده جهت خرید یا نگهداری و تعمیرات - بررسی وضعیت گردش سالانه ناوگان که متآستفانه در ایران از وضعیت مناسبی برخوردار نبوده  و همین مسئله موجب خواب سرمایه و بالا رفتن هزینه‌های نگهداری و تعمیرات می‌شود. اتخاذ سیاست‌های مهم اقتصادی به منظور افزایش موجودی سرمایه فیزیکی - تخصیص منابع مالی دولت جهت تقویت زیر ساختهای ریلی همچون دوخطه کردن خطوط و افزایش طول خطوط ریلی بر اساس تقاضای موجود(افزایش طول خطوط منجر به افزایش موجودی سرمایه شده و بر بهره‌وری اثرگذار خواهد بود). - استفاده از ناوگان مجهز و به روز جهت کمک به افزایش موجودی سرمایه و بهبود بهره‌وری - ارائه برنامه ها و راهکارهایی جهت جذب شرکتهای قدرتمند داخلی و یا ایجاد امنیت اقتصادی و محیط امن برای جذب سرمایه‌گذاری شرکت‌های خارجی - شناسایی مجاری استفاده از توان بخش خصوصی در ایجاد زیرساخت‌های ریلی کشور اتخاذ سیاست‌های کمی و کیفی ارتقای نیروی انسانی -برقراری تناسب تعداد نیروی انسانی با میزان فعالیت‌های قابل انجام ، چه در بدنه دولت و چه در بخش خصوصی و انجام اقدامات تعدیل، جابجایی یا افزایش نیروی متخصص - افزایش دانش تخصصی و مهارت نیروی انسانی شاغل در ناوگان حمل و نقل ریلی - پایش مستمر وضعیت عملکرد نیروی انسانی - ایجاد برنامه‌های انگیزشی برای کارکنان در راستای افزایش خلاقیت و نوآوری - تدوین برنامه‌های آموزش مستمر برای مدیران و کارکنان - افزایش سهم کارکنان متخصص و آموزش دیده نسبت به تقاضا   مهدی صابری زاده و فریبرز یعقوبی وایقان - گروه پژوهشی حمل و نقل ریلی ، مرکز تحقیقات راه ، مسکن و شهرسازی