موافقتنامه عمومی تعرفه و تجارت

موافقتنامه عمومی تعرفه و تجارت (GATT)

GENERAL AGREEMENT ON TARIFF AND TRADE

اولین اقدام برای استقرار یک سیستم تجاری آزاد در سال ۱۹۴۵ به عمل آمد که طی آن یک منشور سازمان بازرگانی بین‌المللی (ITO) تنظیم شد ، ولی هرگز به تصویب نرسید ، چرا که مقررات آن با استقلال سیاستگذاری کشورها مغایرت داشت.

بعد از این شکست شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل، در سال ۱۹۴۶ کمیته‌ای تدارکاتی متشکل از ۱۹ کشور را که ۷۰ % تجارت جهانی را در دست داشتند ، تشکیل داد تا در جهت برگزاری یک کنفرانس بین‌المللی درباره تجارت و اشتغال اقدام کنند و سازمانی بازرگانی و بین‌المللی در جهت اهداف زیر به وجود آورد:

۱- رفع محدودیت‌های کمی           

۲- رفع تبعیضات

۳- حذف امتیازات               

۴- کاهش حقوق گمرکی

کمیته فوق در نوامبر ۱۹۴۷ در هاوانا شروع به کار کرد و تا مارس ۱۹۴۸ ادامه داشت و پیش‌نویسی را در ماه اوت ۱۹۴۷ تهیه ک رده بود که به «منشور هاوانا» معروف شد. این پیش‌نویس دستور کار اولین اساس کار کنفرانس تجارت و اشتغال سازمان ملل را تشکیل داد.

دولت‌های تشکیل دهنده کمیته تدارکاتی که خود منشور هاوانا را جهت تشکیل «سازمان بازرگانی بین‌المللی» تنظیم کرده بودند موقعی که کمیته مذکور منشور را در دست تنظیم داشت موافقت کردند که سرپرستی مذاکراتی که به منظور کاهش تعرفه‌های بازرگانی و سایر محدودیت‌های بازرگانی فی ما بین انها انجام می‌پذیرفت خودشان به عهده بگیرند و منتظر تشکیل «سازمان بازرگانی بین‌المللی» نشوند و بدین ترتیب اولین کنفرانس درباره تعرفه‌های بازرگانی در سال ۱۹۴۷ در ژنو تشکیل شد.

توافقات و امتیازات تعرفه‌ای که در این کنفرانس به دست آمد، کلاً در یک معاهده چند جانبه به نام «موافقتنامه عمومی تعرفه و تجارت» (گات) گنجانیده شد.

این موافقتنامه در ابتدا مورد قبول ۲۳ کشور واقع شد و در سال ۱۹۸۶ تعداد اعضا بالغ بر ۹۳ کشور شد که حدود ۷۰ کشور آن از کشورهای در حال توسعه بودند.

گات قرار بود به عنوان ابزار موقت تا تشکیل سازمان بازرگانی بین‌المللی و لازم‌الاجرا شدن منشور هاوانا انجام وظیفه کند، لیکن به دلیل اینکه کمتر کشوری منشور هاوانا را قبول کرد و تا پایان سال ۱۹۵۰ روشن شد که کوشش به منظور تأسیس سازمان بین‌المللی که مقررات تجارت جهانی (بازرگانی بین‌المللی) را وضع می‌کند، به قوت خود باقی ماند.

در سال ۱۹۶۴ مرکزی تحت نام «مرکز بین‌المللی تجارت» در داخل دبیرخانه گات به منظور تهیه اطلاعات تجاری و توصیه‌های تجارتی به کشورهای در حال توسعه تأسیس شد.

تشکیلات

گات دارای تشکیلات زیر است:

۱- شورای نمایندگان: که مرکز از ۵۰ نفر از نمایندگان منتخب اعضا بود، در سال ۱۹۶۰ به وجود آمد. در جلسات این شورا در مورد مسائل فوری و دستور کار سایر کمیته‌ها تصمیم‌گیری می‌شود. این شورا سالیانه ۹ اجلاس برگزار می‌کند.

۲- مجمع عمومی: که سالیانه یک بار در فصل پایی در ژنو تشکیل جلسه می‌دهد و نمایندگان کشورهای عضو در آن به تبادل نظر می‌پردازند و تصمیمات آن معمولاً بر اساس اکثریت مطلق آراء اتخاذ می‌شود.

۳- کمیته‌ها: در سال ۱۹۵۷ برای بررسی آینده تجارت جهانی کمیته‌های زیر تشکیل شد:

الف ـ کمیته اول که مأمور مذاکرات بازرگانی است.

ب ـ کمیته دوم که مأمور داد و ستد محصولات کشاورزی است

ج ـ کمیته سوم که کمیته بازرگانی و توسعه است.

کمیته‌های گات به دو دسته تقسیم می‌شوند:

۱- کمیته‌های دایمی           

۲- کمیته‌های موقتی که برای مطالعه امور خاص تشکیل می‌شوند.

دبیرخانه و مدیر کل

بنا بر تصمیم ۲۳ مارس ۱۹۶۵ شورای نمایندگان دیر اجرایی گات عنوان مدیر کل گرفت که وظیفه آن اتخاذ نقش رسمی ـ میانجی و مصلح بین اعضای متعهد گات است.

گات دارای دوگانه عضو است:

۱- اعضای اصلی گات که ملزم به اجرای قطعنامه‌های صادره بوده و از حقوق سازمان مذکور بهره‌مند می‌شوند.

۲- اعضای ناظر که به صورت دو فاکتور پذیرفته شده و ضمن استفاده از مدارک و اسناد سازمان، تعهدی در اجرای قطعنامه‌های صادره ندارند.

پذیرفتن عضو جدید منوط به تصویب دو سوم اعضای فعلی آن است. جمهوری اسلامی ایران عضو ناظر گات است.

۵- مرکز بین‌المللی تجارت: که همانطوری که قبلاً ذکر شد، در سال ۱۹۶۴ بنا به درخواست کشورهای در حال توسعه برای کمک به صادرات این کشورها به وجود آمده است. این مرکز از سال ۱۹۶۸ توسط گات وانکتاد اداره می‌شود.

اصول

گات در جهت دستیابی به اهدافی که از اصول شکل‌گیری این سازمان است، فعالیت می‌کند. زمینه‌های مورد هدف و اصول متشکله آن به شرح زیر است:

۱- اصل رفع تبعیض

این اصل خود مبتنی بر اقداماتی است که عبارتند از:

الف ـ اصل دول کامله‌الوداد در معاملات و اخذ حقوق گمرکی.

بر طبق این اصل هرگونه امتیاز تعرفه‌ای و یا معافیتی که یکی از امضاکنندگان قرارداد با یک یا گروهی از کالاهای وارداتی و یا صادراتی عضو دیگر قایل شود، بدون قید و شرطی به سایر کشورهای عضو هم تسری خواهد یافت.

ب ـ قبول روش ارجحیت

ج ـ منع معامله به مثل با کشورهای در راه توسعه.

۲- اصل حمایت از صنایع داخلی منحصراً از طریق تعرفه‌های گمرکی و یا سایر ضوابط بازرگانی به عمل می‌آید و عدم استفاده از وسایل زیر:

الف: محدودیت‌سهمیه‌های وارداتی و صادراتی

ب: صدور پروانه‌های وارداتی و صادراتی که به طور مستقیم باعث محدودیت واردات می‌شوند، در این خصوص بعضی از استثنائات پذیرفته شده که عبارتند از:

استثناء برای حفظ موازنه پرداخت‌ها

استثناء برای توسعه اقتصادی

استثناء به خاطر کشاورزی

ج: دامپینگ و اعطای جوایز صادراتی.

عمل دامپینگ که عبارت است از فروش کالای صادراتی به قیمت نازل‌تر از بهای معمولی آن، در ماده ۶ موافقتنامه گات محکوم شده است.

۳- اصل تخفیف گمرکی و مذاکره برای کاهش تعرفه‌ها و سایر موانع تجاری

۴- اصل مشاوره به منظور اجتناب از ایجاد ضرر و خسارت به منافع تجاری طرف‌های قرارداد و افزایش روند موفقیت سازمان گات

به طور کلی گات یک قرارداد عمومی برای کاهش تعرفه‌های گمرکی، رفع محدودیت‌های بازرگانی و برداشتن موانع تجارت آزاد است که از لحاظ تعداد اعضا، وسعت مقررات و شمولیت، جامع‌ترین پیمانی است که در این زمینه بین دولت‌های جهان منعقد شده است.