نقش و جایگاه کلیدی ایران در حوزه حمل و نقل بین‌الملل
یه گزارش پرتال حمل و نقل ، نگاهی به محورهای اصلی قاره آسیا نشان از نقش و جایگاه کلیدی ایران در حوزه حمل و نقل بین‌الملل دارد که این امر تلاش مضاعف دولت در جهت تقویت این جایگاه از طریق توسعه کریدورهای ارتباطی و مهمتر از آن آماده‌سازی زیرساخت‌های ارتباطی ، دریایی ، زمینی (جاده‌ای و ریلی) را می‌طلبد .
موقعیت خاص ایران در امر ترانزیت بین‌المللی باعث شده است که توسعه بین‌المللی حمل و نقل از رویکردهای اساسی وزارت راه و شهرسازی دولت تدبیر و امید در برنامه‌های راهبردی باشد . در این راستا تلاش دولت‌های یازدهم و دوازدهم این بوده است که علاوه بر تعریف کریدورهای جدید برای توسعه حمل‌ونقل بین المللی و ترانزیت کالا و مسافر ، زیرساخت‌های مورد نیاز آن را در داخل کشور نیز تامین کند .
در این گزارش نگاهی خواهیم داشت به نقش و جایگاه ایران در شبکه حمل و نقل آسیا و به ویژه آسیای میانه .
گذری به بزرگراه‌های آسیا و نقش ایران
بزرگراه ۱ AH : بزرگراه ۱ AH از توکیو ژاپن آغاز می‌شود و پس از عبور از کشورهای چین ، کره ، کشورهای جنوب شرق آسیا ، هندوستان ، پاکستان ، افغانستان و ایران تا غرب ترکیه و شهرهای استانبول و ادیرنه ادامه می‌یابد و از مرز بلغارستان وارد بزرگراه E۸۰ در شبکه بزرگراهی اروپا می‌شود .
بزرگراه ۸ AH : این بزرگراه به طول ۴.۸۱۷ کیلومتر از مرز بین روسیه و فنلاند شروع‌شده و به بندر امام در ایران منتهی می‌شود که هشتمین بزرگراه مهم از کل شبکه بزرگراهی آسیا به شمار می‌رود .
بزرگراه ۷۰ AH: طول این بزرگراه ۴.۸۳۲ کیلومتر است و از مرز روسیه و اوکراین آغاز و به بندرعباس ختم می‌شود .
بزرگراه ۷۱ AH : این بزرگراه نیز به طول ۴۲۶ کیلومتر از منطقه دلارام در افغانستان واقع در بزرگراه ۱ AH آغاز می‌شود و در منطقه دشتک استان قزوین واقع در بزرگراه ۷۵ AH به پایان می‌رسد .
بزرگراه ۷۲ AH : این بزرگراه طول ۱.۱۴۷ کیلومتر تهران را به بوشهر متصل می‌کند که با بزرگراه‌های ۱ AH، ۲ AH و ۸ AH نیز هم مسیر است .
بزرگراه ۷۵ AH: بزرگراه دیگری است که تجان در ترکمنستان را به منطقه آزاد چابهار واقع در بزرگراه ۵ AH به طول ۱.۸۷۱ کیلومتر متصل می‌کند .
بزرگراه ۷۸ AH: عشق‌آباد در ترکمنستان واقع در بزرگراه ۵ AH نیز با پیمایش مسیری به طول ۱.۰۷۶ کیلومتر به شهر کرمان واقع در بزرگراه ۲ AH در ایران می‌رسد و بزرگراه ۷۸ AH را تشکیل می‌دهند .
بزرگراه ۸۲ AH : طول این بزرگراه ۱.۲۶۱ کیلومتر است و از مـرز بین روسیـه و گرجستان آغاز می‌شود و در شمال شهر خوی واقع در آذربایجان غربی در منطقه‌ای بنام ایواوغلی در بزرگراه ۱ AH خاتمه می‌یابد .
ایران دروازه جهان به آسیای میانه
بزرگراه‌های فوق در قالب کوریدورهای متفاوتی قرار گرفته و هر یک نقش و جایگاه خاص خود را دارند . برخی از آنها مانند کریدور شمال - جنوب و کوریدور کتای دروازه ورود به آسیای میانه را شکل داده‌اند .
هرچند کشورهای این منطقه از آسیا از پتانسیل بالایی به عنوان شرکای تجاری کشورمان برخوردار هستند ، اما کاهش هزینه و کوتاهی زمان ارسال کالا به مقصد این کشورها و بلعکس و به ویژه اهمیت آنها برای دو ابر اقتصاد آسیا ، یعنی چین و هند مهمترین انگیزه دولت‌ها در ایجاد کوریدورهای یاد شده است .
کریدور شمال - جنوب
ایجاد کریدور شمال-جنوب ابتدا در سال ۱۹۹۵ و با همکاری هند، ایران و ترکمنستان کلید خورد ، اما بعدها با پیوستن روسیه و ۹ کشور دیگر شامل قزاقستان ، قرقیزستان ، تاجیکستان ، ترکیه ، اوکراین ، بلاروس ، آذربایجان و عمان بسیار گسترده شد و از طریق شبکه‌ای وسیع از راه‌ها بخش‌های زیادی از آسیا و اروپا را به یکدیگر متصل می‌کند .
چابهار ، بندری است که در جایگاه ارتباطی ایران در منطقه و به ویژه در کریدور شمال-جنوب نقشی کلیدی دارد . این بندر به طور مستقیم یا غیر مستقیم در مسیر چندین شاه‌راه بین‌المللی واقع شده و به همین خاطر از آن به عنوان «دروازه بزرگ» به کشورهای محصور افغانستان و کشورهای آسیای میانه یاد می‌شود . این بندر مستعد اتصال مراکز تجاری در جنوب آسیا (هند) ، خلیج فارس(دوبی) و آسیای میانه و افغانستان است . این بندر ۹۵۰ کیلومتر یا مرز افغانستان و ۱۸۲۷ کیلومتر با سرخ در مرز ترکمنستان فاصله دارد .
کریدور کتای
اگرچه نام افغانستان در محور شمال - جنوب به چشم نمی‌آید اما این کشور مکمل خوبی برای ایران ، در دسترسی به کشورهای آسیای میانه است . کریدور موسوم به «کتای» ، ایران ، افغانستان ، تاجیکستان و قرقیزستان را به یکدیگر وصل می‌کند . این مسیر نیز همچون محور شمال-جنوب بیانگر اهمیت کشورمان در اتصال آسیای میانه به دنیای بیرون است .
در سال ۲۰۱۱ در هشتمین نشست وزرای کشورهای عضو سازمان همکاری‌های اقتصادی (اکو) در عشق آباد و به درخواست افغانستان تصمیم به ایجاد کریدور کتای گرفته شد .
این کریدور در نیمه دوم سال ۹۸ در دو مرحله از مسیر هند- چابهار- افغانستان و مسیر بندرعباس - افغانستان - تاجیکستان با استفاده از سند «کارنه تیر» به صورت آزمایشی افتتاح شد . اما در اواخر مرداد سال جاری، استفاده از کریدور کتای با صادرات چای و تایر خودرو از ایران به ازبکستان آغاز شد و از مرحله آزمایشی عبور کرد . افتتاح این کریدور علاوه ، بر مزیت ترانزیتی و دست‌آوردهای اقتصادی آن که مورد حمایت «اکو - ایرو» نیز هست برای کشورمان به ارتقای امنیت همسایه شرقی نیز کمک شایانی خواهد کرد .
نکته دیگر در مورد کریدور کتای این است که ترانزیت کالا در این کریدور بر اساس مواد کنوانسیون تیر (T.I.R) است . این کنوانسیون در سال ۱۹۵۹ زیر نظر شورای همکاری های اقتصادی سازمان ملل متحد ایجاد شد . در سال ۱۹۷۵ تجدید و اکنون به نام کنوانسیون تیر ۱۹۷۵ شناخته می شود . در حال حاضر ۵۸ کشور به صورت فعال از این سیستم حمل و نقل بین المللی استفاده می کنند .
قانون الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به کنوانسیون گمرکی مربوط به حمل و نقل بین‌المللی کالا تحت «کارنه»های تیر در ۱ خرداد ۱۳۶۳ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید . در این قانون آمده است : به دولت اجازه داده می‌شود به کنوانسیون گمرکی مربوط به حمل و نقل بین‌المللی کالا تحت کارنه تیر (کنوانسیونT.I.R) منعقده در ژنو به تاریخ ۱۴ نوامبر ۱۹۷۵ برابر با ۲۳ آبان ماه ۱۳۵۶ مشتمل بر ۶۴ ماده و هشت ضمیمه ملحق و اسناد الحاق را تسلیم نماید .
افغانستان نیز در ماه سپتامبر ۲۰۱۳ عضویت اش را فعال و حق استفاده از این سیستم را برای خود حفظ کرده است .
از مهمترین ویژگی کنوانسیون تیر عبور کالا از کشورهای مابین مبدأ و مقصد بدون تشریفات گمرکی است که نقش مهمی در کاهش زمان و هزینه حمل و نقل دارد .
