به بهانه درخواست آمریکا برای منع تردد کشتی های تحت پرچم ایران در آب های تحت حاکمیت و بنادر
نکته اول : رژیم حقوقی حاکم بر تنگه های بین المللی مثل هرمز و جبل الطارق (ولو اینکه فاصله دو طرف ساحل کمتر از دوازده مایل دریایی باشد و بنابراین تنگه در داخل آب های سرزمینی یک یا دو کشور قرار گیرد) حق عبور آزادانه کشتی های همه دولت ها به عنوان ترانزیت است که در کنوانسیون حقوق دریاها مصوب ۱۹۸۲ هم آمده است . به همین خاطر است که کشتی های خارجی حتی ناوهای جنگی هم بدون مشکل از این تنگه ها عبور می کنند. البته عبور کشتی ها باید مستمر و بدون توقف و سریع باشد .
فلذا عبور کشتی های تحت پرچم ایران از تنگه جبل الطارق نمی تواند مورد تعرض دولت ساحلی حتی به درخواست یک کشور و دولت دیگر قرار گیرد ، اگرچه ایجاد مزاحمت همواره محتمل است .
نکته دوم : ایران همانند امریکا عضو کنوانسیون حقوق دریاها نیست اما این حق عبور جزو حقوق بین الملل عرفی است و برای همه دولت ها لازم الرعایه می باشد، مثل حق عبور بی ضرر در آب های سرزمینی کشورها و یا حدود دریایی و ....
نکته سوم : تنها استثناء بر قاعده عرفی بین المللی این است که شورای امنیت ملل متحد می تواند به عنوان یک مجازات طی قطعنامه ای بر اساس منشور ملل متحد ، عبور کشتی های یک کشور را از تنگه ها و .... منع کند که در این صورت دولت های ساحلی صرفا به استناد قطعنامه شورای امنیت و تا زمانی که لازم الاجراست ، مکلف هستند از آن تبعیت کنند و مانع از عبور شوند .
نکته چهارم و آخر : بحث و رژیم حقوقی کانال ها مثل کانال سوئز و کانال پاناما جدای از بحث تنگه ها است . کانال ها تابع مقررات داخلی کشورهایی است که کانال دارند و می توانند حتی بدون دلیل مانع از عبور هرگونه کشتی تحت پرچم هر کشوری شوند مگر اینکه بر اساس تعهدات قراردادی با دولت یا دولت های دیگر حق عبور را اعطا کرده باشند که در این صورت تابع مفاد قرارداد/معاهده دو یا چندجانبه خواهند بود .
علی اکبر مرزبان
کارشناس مسایل حقوق بین الملل دریایی