نگاهی بر ضرورت توسعه حمل‌ونقل ریلی از منظر محیط زیست ، سوخت و تلفات رانندگی

در جهان امروز ، حمل و نقل از جمله بخش‌های زیربنایی اقتصاد است که فرآیند توسعه اقتصادی را تحت تاثیر قرار داده و اساس مبادلات بازرگانی و کلید توسعه اقتصادی و اجتماعی است . برخی متخصصان حمل و نقل بر این باورند که بین کارآیی در بخش حمل‌و‌نقل و کارآیی عمومی اقتصاد و رشد اقتصادی ، رابطه‌ای مستقیم وجود دارد و حمل‌و‌نقل را واسطه میان فعالیت‌های کشاورزی ، صنعتی ، بازرگانی و خدماتی در سطح ملی و بین‌المللی می‌دانند . به همین دلیل این موضوع همواره در برنامه‌های توسعه‌ای مورد توجه جدی قرار گرفته است .

برخورداری راه‌آهن از ظرفیت‌های مناسب برای ترانزیت کالا و ایجاد مزیت صادراتی برای بسیاری از تولیدات داخلی در صورت گسترش کیفی و کمی حمل و نقل ریلی و مزیت در حمل انبوه و حجیم بار در مسیرهای طولانی ، مصرف سوخت کمتر قطار در مقایسه با سایر وسایل حمل و نقل ، آلودگی کمتر محیط زیست ، ایمنی بالاتر نسبت به سایر روش‌های حمل و نقلی و اتصال تعدادی از مراکز باری مهم (بنادر ، مهم ، معادن و …) به شبکه ریلی از جمله مزیت‌های این حوزه است که اعمال سیاست‌های توسعه‌ا‌ی را در این بخش توجیه‌پذیر می‌کند .

توسعه حمل‌و‌نقل ریلی از محورهای اساسی در برنامه ششم توسعه کشور به شمار می‌رود و این مهم نیز از سوی مقام معظم رهبری مورد تاکید قرار گرفته است . در سرفصل امور اقتصادی سیاست‌های کلی برنامه ششم توسعه در ردیف‌های ۲۵ و ۲۶ به طور مشخص به اولویت حوزه حمل و نقل ریلی اشاره شده است . صنعت حمل‌و‌نقل ریلی از شاخص‌های عمده توسعه یافتگی است ، به طوری که میزان خطوط موجود نسبت به جمعیت کشور از عواملی است که در طبقه‌بندی کشورها مورد توجه قرار می‌‌گیرد . طبیعتا برخورداری یک استان از خطوط ریلی یک مزیت اقتصادی بالایی محسوب می‌شود که به رشد و توسعه استان نه تنها در ابعاد اقتصادی بلکه در سایر ابعاد نیز کمک خواهد کرد .

بیش از ۹۵ درصد جابه‌جایی بار و مسافر در داخل کشور از طریق خطوط زمینی (ریلی و جاده‌ای) انجام می‌شود و بیشترین مصرف فرآورده‌های نفتی در کشور در بخش حمل ونقل ، گازوئیل و بنزین است . این در حالی‌ است که حمل‌و‌نقل ریلی با توجه به سهم ۱۲.۵ درصدی در جابه‌جایی بار و سهم ۱۰ درصدی در حمل مسافر ، تنها دو درصد مصرف گازوئیل کشور را به خود اختصاص می‌دهد .

آمار بانک جهانی نیز نشان می‌دهد که میزان مصرف سوخت در راه آهن برای حمل یک هزار تن بار ۶.۷ لیتر و در حمل‌و‌نقل جاده‌ای ۳۳ لیتر است . بررسی این آمار نشانگر آن است که در بخش حمل‌و‌نقل ریلی برای جابه جایی هر یک هزار تن کیلومتر بار ، ۲۶ لیتر سوخت صرفه جویی می‌شود . بنابراین مقایسه مصرف سوخت در بخش ریلی با شقوق دیگر حمل و نقل نشان می‌دهد که حمل‌و‌نقل ریلی در شرایط برابر ۱۰ درصد کمتر از اتوبوس ، ۳۰ درصد کمتر از مینی بوس ، ۷۵ درصد کمتر از سواری و ۸۵ درصد کمتر از هواپیما سوخت مصرف می‌کند . با مقایسه تولید گازهای آلاینده در دو بخش حمل‌و‌نقل ریلی و جاده ای به ازای هر واحد حمل و همچنین با در نظر گرفتن مصرف سوخت گازوئیل به این واقعیت می رسیم که آثار آلوده کنندگی و تخریب محیط زیست توسط حمل و نقل ریلی بسیار کمتر از حمل و نقل جاده ای است .

به طوری که اعداد و ارقام موجود نشان می دهند که هزینه های آلوده کنندگی حمل و نقل جاده ای (بارنامه) به طور متوسط ۷.۴ برابر حمل و نقل ریلی است و میزان کل هزینه های حمل و نقل جاده ای ( اعم از هزینه های آلاینده های زیست محیطی ، هزینه های مستقیم و غیرمستقیم تصادفات برای هر واحد حمل ، مجموع هزینه های اجتماعی و … ) ۳۷ برابر حمل‌و‌نقل ریلی است . بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که حمل و نقل ریلی نسبت به سایر شقوق حمل‌و‌نقل خصوصا حمل‌و‌نقل جاده‌ای بسیار کارآمدتر بوده و سازگاری بیشتری با محیط زیست دارد .

با کاهش مصرف سوخت از طریق بهره‌گیری بیشتر از حمل‌و‌نقل ریلی در بخش حمل بار و مسافر می توان تا حد بسیاری زیادی از انتشار گازهای آلاینده که باعث آلوده شدن هوا و محیط زیست می‌شوند جلوگیری کرد. نتایج حاصله حاکی از اهمیت بهره گیری از حمل‌و‌نقل سازگارتر با محیط زیست و حرکت در جهش کاهش عواملی همچون هزینه‌های خارجی بخش حمل‌و‌نقل شامل هزینه‌های آلودگی محیط زیست، آلودگی صوتی و همچنین هزینه خسارات به منابع طبیعی است . مزایای بخش حمل ونقل ریلی در بسیاری زمینه ها نظیر محیط زیست ، مصرف سوخت و ایمنی در بلند مدت قابل مشاهده است که به علت نامحسوس بودن آن ، سبب کم توجهی به این بخش شده است . بر اساس برنامه های توسعه ای باید تغییر جدی در الگوی حمل و نقل در کشور داشته باشیم .

در همین راستا سهم پایین حمل‌و‌نقل‎ ‎ریلی از ترابری کشور و همچنین تقاضا برای این سیستم حمل‌و‌نقل که از‎ ‎شاخص‌های اولیه توسعه‌یافتگی به‌شمار می‌رود و شریان حیاتی هر کشور است باعث شده تا‎ ‎مسئولان مرتبط با این صنعت بیش از پیش بر لزوم گسترش و توسعه این صنعت تاکید کنند . اگر چه ساخت راه‌آهن در کشور به لحاظ اقتصادی بار مالی زیادی دارد اما باید به این موضوع توجه داشت که از بابت مرگ و میر افراد و سایر خسارت های ناشی از تصادفات و سوانح جاده ای هر ساله هزینه های گزافی بر کشور تحمیل می‌شود که می‌توان این هزینه ها را صرف ساخت راه‌آهن کرد .

به مرور زمان با کاهش مرگ و میر جاده‌ای بار مالی آن خود به خود جبران می شود . لذا در ساخت راه آهن نباید نگاه هزینه ای داشت بلکه باید به عنوان یک سرمایه گذاری بلند مدت و مطمئن به آن نگریست . هر چند در گذشته به لحاظ سرعت کم قطارها، بهره گیری از ظرفیت راه آهن ، بیشتر به منظور جابجایی کالا و مواد بوده است ، اما در سال های اخیر به دلیل گرانی حمل ونقل هوایی ، نارسایی شبکه حمل و نقل جاده ای و افزایش سرعت و بهبود امکانات رفاهی قطارها ، حمل و نقل ریلی از استقبال بیشتری برخوردار شده است . با افزایش فرهنگ استفاده بیشتر از وسایل حمل و نقل سازگار با محیط زیست به جای استفاده از خودروهای شخصی که مهم ترین نقش را در تخریب محیط زیست و انتشار آلاینده ها دارند ، می توان خسارات ناشی از این عوامل را کم کرده و تا حدودی حمل و نقل سازگار با محیط زیست را در کشور محقق کرد .

 

محمدرضا قربانی - کارشناس حمل‌ونقل ریلی