لزوم رعایت ایمنی تونل‌ها در زمان ساخت و بهره‌برداری
پیمانکار باید تمهیدات لازم برای تهیه لوازم ایمنی ، پوشش و تجهیزات لازم را فراهم کند و همچنین مناطق حفاری‌شده قبلی را باید مورد پایش قرار دهد ؛ زیرا احتمال ریزش در مرحله قبلی حفاری نیز وجود دارد .
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی Iranway ، مدیرکل دفتر نگهداری ابنیه فنی سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای سرازیر شدن واریزه حجیم در تونل را نشان‌دهنده ضعف فاز اولیه مطالعات و عدم پیش‌بینی از سوی مشاور و پیمانکار دانست و تصریح کرد : تجربه پیمانکاران و مشاوران طرح در مطالعه و اجرای یک پروژه تونل سازی شرط اول است ، باید بررسی دقیقی از جنس خاک ، احتمال تغییر جنس زمین و تمهیدات لازم پیش‌بینی شود .
رضا اکبری با اشاره به اهمیت مبحث ایمن‌سازی تونل در زمان ساخت و بهره‌برداری اظهار داشت : یکی از مسائل اصلی در زمان ساخت یک تونل یا ابنیه فنی ، لزوم بررسی شیوه ساخت توسط گروه مهندسین مشاور است . در مراحل مطالعات اولیه و نهایی تونل ، مشخصات جنس زمین محل ساخت تونل و ویژگی‌های زمین‌شناسی آن باید توسط مهندس مشاور مطالعه شود ؛ زیرا نوع حفاری و شیوه اجرا تابع جنس زمین و توده خاک یا سنگ در معرض حفاری است .
وی افزود : عملیات حفاری تونل در توده‌های سنگی یا زمین‌هایی که جنس آن پایداری بالایی دارد می‌تواند ابتدا به‌طور کامل در سراسر طول تونل انجام شود و حتی زیرا به خاطر جنس زمین برخی از این تونل‌ها در زمان بهره‌برداری هم پایداری خود را حفظ می‌کنند و نیازی به پوشش نهایی دیواره تونل ندارند . از این‌دست تونل‌ها می‌توان به مقاطعی از تونل امیرکبیر در محور کرج-چالوس اشاره کرد . که در زمان ساخت این تونل، به دلیل پایداری دیواره ، به‌صورت طبیعی بهره‌برداری شده است . البته به‌مرور زمان و در اثر هوازدگی ممکن است تکه سنگ‌های کوچکی از دیواره یا سقف تونل رها شود که باید بر اساس بازرسی‌های انجام‌شده ، دیواره این تونل‌ها ایمن‌سازی و در صورت نیاز تثبیت شوند .
مدیرکل دفتر ابنیه فنی سازمان راهداری خاطرنشان کرد : اگر جنس زمین سنگی و سخت باشد ، به‌طورمعمول پایداری در حد بالایی است ؛ اما پایداری دیواره حفاری‌شده تونل در زمین‌های از جنس مصالح دانه‌ای یا ماسه و شن یا سایر خاک‌های ناپایدار ، پایین است و پیشروی عملیات حفاری تونل بدون پایدارسازی و تحکیم موقت امکان‌پذیر نیست ؛ بنابراین در زمان احداث تونل، مهندس مشاور باید جنس زمین را در طول مسیر بررسی و روش تحکیم اولیه را مشخص کند . بدین ترتیب روش حفاری مشخص می‌شود و بر این اساس پیمانکار متناسب با مطالعات انجام‌شده، ماشین‌آلات و تجهیزات موردنیاز را برای حفاری آماده می‌کند .
وی خاطرنشان کرد : در صورت وجود مصالح پایدار ، می‌توان کل طول تونل را حفاری و بدون انجام عملیات تحکیم اولیه بر روی دیواره ، مسیر را در تمام طول تونل باز کرد و پس از اتمام آن ، عملیات پوشش نهایی و لاینینگ را انجام داد . در دسته دوم ، یعنی حفاری در خاک‌های ناپایدار، امکان پیشروی محدود است و برخی مواقع حتی هرچند ۱۰ سانتیمتر و یا هر مقدار کمی از حفاری باید یک پوشش اولیه تثبیت شود . این اقدام با روش‌های مختلف امکان‌پذیر است. حتی سینه کار تونل (دیوار روبروی دهانه تونل) در هنگام حفاری نیز نیاز به تحکیم و تثبیت اولیه برای پیشروی دارد .
اکبری با اشاره به‌احتمال تغییر جنس زمین در طول پیش روی حفاری تونل گفت : اینکه جنس زمین در طول پیشروی ممکن است تغییر کند نیز نباید از توجه مشاور و پیمانکار باز بماند . ممکن است مطالعات زمین‌شناسی شامل تمام طول تونل نشود و جنس بخش‌هایی از زمین متفاوت باشد و در طول تونل تغییر کند که در این صورت، ممکن است در حین حفاری یک واریزه حجیمی در تونل سرازیر شود .
وی با بیان اینکه «وقوع چنین اتفاقی نشان‌دهنده ضعف در فاز اولیه مطالعات و تا حدی عدم پیش‌بینی این قبیل اتفاقات از سوی پیمانکار است» تصریح کرد : تجربه پیمانکاران و مشاوران طرح در اجرای یک پروژه تونل سازی شرط اول است. پس باید مطالعات و بررسی‌های میدانی و دفتری به‌طور کامل انجام‌شده باشد و احتمال تغییر جنس زمین پیش‌بینی شود و حداقل از دستگاه‌های و تجهیزاتی استفاده کنند که نیاز به کار کردن اپراتور در کنار سینه کار نباشد تا در صورت وقوع ریزش کسی زیر آوار قرار نگیرد .
این مقام مسئول در سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای تأکید کرد : پیمانکار باید تمهیدات لازم برای تهیه لوازم ایمنی ، پوشش و تجهیزات لازم را فراهم کند و همچنین مناطق حفاری‌شده قبلی را باید مورد پایش قرار دهد ؛ زیرا احتمال ریزش در مرحله قبلی حفاری نیز وجود دارد .
اکبری با اشاره به روش‌های مرسوم در ایران برای ایمن‌سازی تونل‌ها در زمان حفاری اظهار کرد : تونلی که دیواره‌اش پایدار نیست ، هم‌زمان با پیشروی حفاری ، تحکیم اولیه دیواره تونل انجام می‌شود که به‌صورت مرسوم در ایران شامل یکی یا ترکیبی از روش‌های لتیس گذاری ، قاب گذاری و بتن پاشی است ، به‌طوری‌که با توجه به ارتفاع تونل و جنس زمین ، قبل از حفاری کامل و رسیدن به مرحله پوشش نهایی، قاب گذاری و شات‌کریت (بتن پاشی) در مقاطع مشخصی انجام می‌شود .
وی در ادامه بیان داشت : پس از تکمیل عملیات ساخت و آغاز بهره‌برداری از تونل، فرض بر این است که پایداری دیواره و سقف تونل چه با پوشش و چه بدون پوشش فراهم است و مشاور و کارفرمای حوزه ساخت، ایمنی تردد را از لحاظ پایداری دیواره تونل تائید نموده‌اند . از این‌رو ، پایداری دیواره تونل برای متولیان نگهداری تونل حداقل در کوتاه‌مدت مطرح نیست، بلکه در بحث نگهداری و بهره‌برداری ، موضوعات اصلی ایمنی شامل وجود سیستم‌های روشنایی و تهویه تونل ، همچنین تابلو گذاری و علائم ایمنی است ، هرچند این‌ها نیز باید قبل از بهره‌برداری از تونل ، توسط پیمانکار اجرا و تجهیزات مربوط به آن‌ها نصب‌شده باشند . در هر حال ، موضوع ایمنی تونل از منظر متولیان نگهداری عمدتاً شامل موارد مذکور است . در عین حال ، مانند سایر ابنیه فنی ، بازرسی منظم و پایش دیواره تونل‌ها برای اطمینان از پایداری سقف و دیواره تونل جزو اقدامات و وظایف متولیان نگهداری تونل‌هاست .
رضا اکبری در پایان خاطرنشان کرد : البته مسائل ایمنی و نگهداری و بهره‌برداری یا به‌اصطلاح مدیریت تونل‌های طویل در کشورهای توسعه‌یافته به‌صورت هوشمند انجام می‌شود ، به‌طوری‌که کارکرد سیستم‌های تهویه و روشنایی شامل مدیریت جت فن‌ها ، خاموش و روشن شدن چراغ‌ها و کنترل دوربین‌های نظارتی و فرماندهی علائم ایمنی در تونل‌ها و حتی پردازش داده‌های ثبت‌شده توسط حس‌گرهای پایش حرکت‌ها و جنبش‌های سقف و دیواره تونل‌ها توسط مرکز کنترل تونل به‌صورت هوشمند انجام می‌شوند .