عملکرد راهبردی وزارت راه و شهرسازی در حملونقل بین المللی جادهای
کریدور حمل ونقل بین‌المللی و ترانزیتی خلیج‌فارس – دریای سیاه با ابتکار جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان کریدور حملونقل چندوجهی از بنادر جنوبی کشور آغاز و پس از عبور از مرزهای شمال کشور وارد کشورهای ارمنستان و آذربایجان میگردد و سپس از این کشورها به بنادر پوتی و باتومی در گرجستان اتصال پیدا میکند .
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی Iranway ، یکی از رویکردهای اصلی برنامه راهبردی وزارت راه و شهرسازی که طی سالهای ۹۲ تا ۹۶ مورد توجه قرار گرفته ، توسعه بین المللی حملونقل است و در این راستا تلاش شده ، علاوه بر تعریف کریدورهای جدید برای توسعه حملونقل بین المللی و ترانزیت کالا و مسافر ، زیرساختهای مورد نیاز آن در داخل کشور نیز تامین شود .
برای درک صحیح اقدامات این وزارتخانه در راستای توسعه حملونقل بین‌المللی و ترانزیت جادهای ابتدا باید از جایگاه و نقش ایران در عرصه ترانزیت بین‌المللی تصویر صحیحی در ذهن داشت . بر همین اساس ابتدا باید دانست که نقش ایران در شبکه‌های بزرگراهی بین‌المللی مانند شبکه‌های بزرگراهی آسیا چیست ؟
نقش ایران در شبکه بزرگراهی آسیا
بزرگراه ۱ AH در ایران از بزرگراه اسلام قلعه ـ تایباد (۳۶) شروع میشود و سپس ، وارد بزرگراه تایباد ـ سنگ بست (۹۷) میشود . این مسیر ، پس از عبـور از بزرگراه سنگ بست - تهران (۴۴) وارد آزادراه تهران-تبریز (۲) شده و در پایان بزرگراه تبریز ـ بازرگان (۳۲) را پیش رو دارد تا وارد کشور ترکیه شود . لازم به ذکر است هدف اصلی از ایجاد شبکه بزرگراهی آسیا ، استفاده حداکثری از ظرفیت بزرگراهی دو قاره اروپا و آسیا و جلوگیری از افزایش ساخت بزرگراههای جدید است . همچنین ایجاد پایانه های حمل‌ونقلی و توسعه توریسم میان کشورها ، از مزایای بزرگراه آسیا به شمار میرود .
بزرگراه ۸ AH به طول ۴.۸۱۷ کیلومتر از مرز بین روسیه و فنلاند شروع‌شده و به بندر امام در ایران منتهی میشود که هشتمین بزرگراه مهم از کل شبکه بزرگراهی آسیا به شمار میرود . همچنین بزرگراه ۷۰ AH، به طول ۴.۸۳۲ کیلومتر از مرز روسیه و اوکراین آغاز و به بندرعباس ختم میشود . بزرگراه ۷۱ AH نیز به طول ۴۲۶ کیلومتر از منطقه دلارام در افغانستان واقع در بزرگراه ۱ AH آغاز میشود و در منطقه دشتک استان قزوین واقع در بزرگراه ۷۵ AH به پایان میرسد .
بزرگراه ۷۲ AH به طول ۱.۱۴۷ کیلومتر تهران را به بوشهر متصل مینماید که با بزرگراههای ۱ AH، ۲ AH و ۸ AH نیز هم مسیر است . همچنین ۷۵ AH بزرگراه دیگری است که تجـان در ترکمنستان را به منطقه آزاد چابهار واقع در بزرگراه ۵ AH به طول ۱.۸۷۱ کیلومتر متصل میکند. عشق‌آباد در ترکمنستان واقع در بزرگراه ۵ AH نیز با پیمایش مسیری به طول ۱.۰۷۶ کیلومتر به شهر کرمان واقع در بزرگراه ۲ AH در ایران میرسد و بزرگراه ۷۸ AH را تشکیل میدهند .
بزرگراه ۸۲ AH به طول ۱.۲۶۱ کیلومتر از مرز بین روسیه و گرجستان آغاز میشود و در شمال شهر خوی واقع در آذربایجان غربی در منطقهای بنام ایواوغلی در بزرگراه ۱ AH خاتمه مییابد . بزرگراه ۱ AH از توکیو ژاپن آغاز میشود و پس از عبور از کشورهای چین ، کره ، کشورهای جنوب شرق آسیا ، هندوستان ، پاکستان ، افغانستان و ایران تا غرب ترکیه و شهرهای استانبول و ادیرنه ادامه می یابد و از مرز بلغارستان وارد بزرگراه E۸۰ در شبکه بزرگراهی اروپا میشود .
پس از آشنایی با نقش ایران در شبکه بزرگراهی آسیا و نقاط اتصال آن با سایر کشورها اقدام دیگری در راستای تعریف کریدورهای حمل‌ونقلی جادهای و توسعه کریدور محور صورت گرفت عبارت است از پیگیری اصلاح حقوقی موافقت‌نامه عشق‌آباد و برگزاری اولین اجلاس شورای هماهنگی موافقت‌نامه در تهران، همکاریهای گسترده با سازمان همکاریهای اقتصادی ، تلاش در جهت فعالسازی کریدور جادهای اسلام آباد - تهران - استانبول (ITI) و کریدور جادهای قرقیزستان - تاجیکستان - افغانستان - ایران (KTAI) ، پیگیری انعقاد موافقت‌نامه حمل‌ونقلی کشورهای حوزه دریای خزر ، انجام هماهنگی‌های لازم جهت برگزاری ششمین اجلاس شورای هماهنگی و هفتمین اجلاس گروه‌های کارشناسی کریدور حملونقل بین‌المللی شمال - جنوب در دهلی‌نو .
افزایش همکاریهای بین‌المللی
یکی از رویکردهای اصلی وزارت راه و شهرسازی توسعه بین‌المللی حملونقل با راهبرد افزایش همکاریهای بین‌المللی بود که می‌توان به امضا یادداشت تفاهم سه‌جانبه سازمان راهداری و حملونقل جادهای ، اتاق بازرگانی ، صنایع و معادن و کشاورزی ایران ، اتحادیه IRU در خصوص توسعه روابط حملونقل جادهای با اتحادیه اروپا نام برد .
همه طرفهای این یادداشت تفاهم ، برای فعالسازی و توسعه کریدورهای حمل‌ونقلی شامل : جاده تاریخی ابریشم، کریدورهای چندوجهی تازه همچون موافقت‌نامه چابهار ، موافقت‌نامه عشق‌آباد ، کریدور حملونقل بین‌المللی شمال - جنوب و کریدورهای بین ج . ا . ایران و دیگر کشورهای حاشیه خلیج‌فارس ، همکاری میکنند . اتحادیه ایرو با استقبال از پیگیری تصویب الحاق به موافقت‌نامه اروپایی حمل مواد خطرناک ADR﴾ از سوی سازمان راهداری و حملونقل جاده ای تأکید کرد تا آن زمان همه طرفها باهدف ظرفیت سازی و آماده سازی برای اجرای ADR مانند ایجاد یک کمیته ملی شامل نهادهای ذی‌ربط همکاری کنند .
همچنین همه طرفها درباره پروژه توقفگاههای امن ایرو به‌منظور ارائه اطلاعات مربوط به موقعیت توقفگاههای امن همکاری میکنند بدین منظور ، سازمان راهداری و حملونقل جاده ای، اطلاعات مربوط به توقفگاههای امن جاده ای خود را با ایرو تبادل میکند و ایرو نیز اطلاعات دریافتی را به رایگان در تارنمای توقفگاههای امن ایرو (Transpark Application ) برای استفاده رانندگان ناوگان بین‌المللی قرار میدهد .
کریدور چابهار
موافقت‌نامه کریدور ترانزیتی و حملونقل بین‌المللی چابهار در دی‌ماه سال ۱۳۸۱ برابر با ژانویه سال ۲۰۰۳ میلادی در خصوص توسعه زیرساختهای حملونقل ترانزیتی در قلمرو جمهوری اسلامی ایران ، افغانستان و هند ، موافقت‌نامه تأسیس کریدور حملونقل و ترانزیت بین‌المللی (موافقت‌نامه چابهار) بین این سه کشور (طرفهای مؤسس) در تاریخ ۰۳/۰۳/۱۳۹۵ در تهران و با حضور سران، به امضاء رسید . این کریدور با توجه به نیاز افغانستان به‌عنوان کشور محصور در خشکی ، برای دسترسی به دریاهای آزاد و باهدف بهرهگیری از امکانات حملونقل زمینی و هوایی و امکانات گمرکی بندر و منطقه آزاد و صنعتی چابهار به‌عنوان کانون (ها) توسعه همکاریهای حمل‌ونقلی و ترانزیتی میان سه کشور ، نسبت به توسعه و بهبود توانمندی‌ها جهت تسهیل حملونقل و ترانزیت کالا و مسافر و بهره‌برداری از زیرساختهای موجود و آتی مورد تأکید قرارگرفته است .
کریدور خلیج فارس - دریای سیاه
کریدور حمل ونقل بین‌المللی و ترانزیتی خلیج‌فارس – دریای سیاه با ابتکار جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان کریدور حملونقل چندوجهی از بنادر جنوبی کشور آغاز و پس از عبور از مرزهای شمال کشور وارد کشورهای ارمنستان و آذربایجان میگردد و سپس از این کشورها به بنادر پوتی و باتومی در گرجستان اتصال پیدا میکند .
این موافقت‌نامه که برای اولین بار بین چهار کشور منطقه در آسیا و قفقاز با دو کشور از اتحادیه اروپا (بلغارستان و یونان) منعقد خواهد شد به تسهیل حملونقل و افزایش تجارت در منطقه و توسعه روابط بازرگانی و اقتصادی کشورهای عضو منجر و مسیر خلیج‌فارس – دریای سیاه به اروپا را به‌عنوان مسیر آلترناتیو و مناسب در مقایسه با مسیرهای سنتی فعلی ایجاد خواهد کرد . نخستین نشست کارشناسی در تهران (۳۱-۳۰ فروردین‌ماه سال ۱۳۹۵) با حضور نمایندگان کشورهای گرجستان، بلغارستان، ارمنستان و یونان و نیز نمایندگان سازمانهای داخلی ج. ا.ا برگزار شد مقرر است آخرین دور از مذاکرات کارشناسی برای نهایی شدن متن موافقت‌نامه در پایان مردادماه سال ۱۳۹۶ در تفلیس - گرجستان تشکیل شود .
رومانی تقاضای خود را برای پیوستن به این کریدور به جمهوری اسلامی ایران ارسال کرده و برخی کشورها از جمله هند و عمان نیز علاقه نشان داده اند . موضوع گسترش حوزه جغرافیایی این کریدور در نشستهای متعاقب در سطوح مختلف مورد مذاکره و بررسی قرار خواهد گرفت .
افتتاح و بهره‌برداری از پایانههای مرزی
پس از توسعه روابط و امضا موافقت‌نامه‌های ترانزیتی بین‌المللی یکی از اقداماتی که باید به‌صورت سامانمند از سوی بخش حملونقل انجام شود ؛ ایجاد و توسعه پایانههای مرزی به‌عنوان محلی برای تخلیه و بارگیری و انجام امور مربوط به حملونقل بین‌المللی کالا و ترانزیت است . با تأکید بر ساماندهی وضعیت مسافران در مرزهای زمینی کشور و همچنین تسهیل تجارت، باید به خدمات پشتیانی قابل‌ارائه در مرزها و پایانههای مرزی مانند پارکینگ ، پمپ‌بنزین ، بازارچه‌های مرزی و انبارداری توجه شود و با توجه به حجم تبادلات اقتصادی و تجاری و وجود محدوده‌های متعدد درواقع لجستیک پارک حملونقل در بخش ایست اختیاری پایانههای مرزی گسترش یابد .
به‌طور مثال طرح‌های جامع پایانههای مرزی پرویزخان ، پلدشت و طرح توسعه سالن مسافری پایانه شلمچه و طرح جامع پایانه مرزی میل ۷۸ ماهیرود در شورای ساماندهی پایانههای مرزی مورد تصویب نهایی قرار گرفت .
توسعه پایانههای مرزی منطقهای
پایانههای مرزی ایران شامل : بازرگان - سرو - مهران - پلدشت - تمرچین - کیله سردشت - رازی - جلفا - نوردوز - بیله سوار - اصلاندوز - آستارا - اینچه برون - باجگیران - لطفآباد - سرخس - دوغارون - میرجاوه - میلک - باشماق - سیران‌بند - خسروی - پرویزخان - مهران - شلمچه - چزابه - میل ۷۸ (ماهیرود) و یزدان است .
پایانه مرزی میل ۷۸ در استان خراسان جنوبی و همسایگی افغانستان ، فاصله آن با مرکز استان شهر بیرجند حدود ۲۰۰ کیلومتر است . این پایانه در زمینی به مساحت حدود ۱۰ هکتار احداث گردیده و مرز طرف مقابل شیخ ابوالنصر است. پایانه مرزی پلدشت در استان آذربایجان غربی و همسایگی جمهوری خودمختار نخجوان، فاصله آن با مرکز استان شهر ارومیه حدود ۲۷۵ کیلومتر است. این پایانه در زمینی به مساحت حدود ۱۷ هکتار احداث گردیده و مرز طرف مقابل شاه‌تختی است.
پایانه مرزی چزابه در استان خوزستان و همسایگی کشور عراق ، فاصله آن با مرکز استان شهر اهواز حدود ۱۱۰ کیلومتر است . این پایانه در زمینی به مساحت حدود ۱۲ هکتار احداث گردیده و مرز طرف مقابل شیب است . پایانه مرزی شلمچه در استان خوزستان و همسایگی عراق، فاصله آن با مرکز استان شهر اهواز حدود ۱۴۰ کیلومتر است. این پایانه در زمینی به مساحت حدود ۱۲ هکتار احداث گردیده و مرز طرف مقابل تنومه است. پایانه مرزی پرویز خان در استان کرمانشاه و همسایگی عراق فاصله آن با مرکز استان شهر کرمانشاه حدود ۲۰۰ کیلومتر است . این پایانه در زمینی به مساحت حدود ۱۳ هکتار احداث گردیده و مرز طرف مقابل پرویزخان است .
وزارت راه و شهرسازی طی اقدامات آتی در نظر دارد عملیات ساختمانی باقیمانده را تکمیل کند . البته مسئله صدور ویزا در پایانههای مرزی زمینی نیز همواره موردبحث و پیگیری بوده است . ازآنجایی‌که وظیفه صدور ویزا در مبادی ورودی کشور بر عهده نمایندگان وزارت امور خارجه است، در سالهای گذشته و بر اساس درخواست این وزارتخانه در پایانه مرزی نوردوز و آستارا محلهایی را برای استقرار نمایندگان کنسولی ، امور خارجه مشخص و تحویل داده شد که حدود یک ماه نمایندگان در محلهای مذکور مستقر و به ارائه خدمات مبادرت نموده و سپس بدون ذکر دلیل نسبت به ترک محل اقدام نمودند . لذا در حال حاضر در هیچ‌یک از مبادی زمینی جادهای درخواستی از سوی وزارت امور خارجه برای استقرار و ارائه خدمات مربوط به ویزا وجود ندارد .